ZEYTİN SİNEĞİ
Bactrocera oleae (Gmel.) (Diptera:Tephritidae)
Zeytin sineği, zeytinin ana zararlısıdır. Ülkemizde hemen hemen tüm zeytin alanlarında bulunur.
TANIMI, YAŞAYIŞI VE ZARAR ŞEKLİ
Ergin, 4-6 mm boyunda, parlak kahve ve bal renklidir. Baş ve antenler sarı, thorax üzerinde 3 adet açık kahverengi bant bulunur (Şekil 1). Dişilerde abdomen geniş yapılı olup, sonunda ovipozitör (yumurta koyma borusu) bulunur. Yumurta 0,7-0,9 mm boyunda, mat beyaz renkli ve mekik şeklindedir (Şekil 1). Larva, bacaksız ve şeffaf, beyaz renklidir. Baş ince, vücudu geriye doğru kalınlaşır, konik silindirik görünümdedir (Şekil 1). Olgun larva 6,0-8,5 mm boyunda, 1,3-1,9 mm enindedir.
Pupa, kahverengi ve fıçı şeklinde olup, boyu 3,8-5,0 mm, eni 1,7-2,0 mm’dir (Şekil 1). Zeytin sineği, çoğunlukla kışı toprağın 2-5 cm derinliğinde pupa halinde veya zeytinlik ve fundalıklarda ergin halinde geçirir. Kışlayan erginler, kabuklubitlerin ve yaprakbitlerinin tatlımsı salgıları, şekerli maddeler, karaağaç, çınar ve zeytin ağaçlarının akıntıları ve çiçek nektarları ile beslenirler. Erginler, toprak sıcaklığı 10°C’yi bulduğunda çıkmaya başlar, genel olarak yoğunluk hazirandan itibaren artar. Meyvelerin yumurta konulmaya uygun hale gelmeye başladığı haziran sonlarında dişiler çiftleşir. Öncelikle vurma olgunluğuna gelmiş; iri, parlak ve yağlanmaya başlamış zeytin meyvelerini tercih ederler. Yumurtalarını ovipozitörleri ile V şeklinde açtıkları 0,5-1 mm derinliğindeki yarığa bırakır. Meyvede yumurta bırakılan yer, bir gün sonra koyu kahverengine dönüşür, buna “vuruk” denir. Bir dişi, her zeytin meyvesine ancak bir yumurta bırakabilir. Yoğunluğun yüksek olduğu yer ve yıllarda, bir zeytin meyvesine, farklı dişiler tarafından 7-9 adet yumurta bırakılabilir.
Şekil 1. Zeytin sineği ergini (a), yumurtası (b), larvası (c), pupası (d)
Yumurtanın açılma süresi, yaz aylarında 18°C’de 2 gün, sonbaharda ise 6-10 gündür. Bir dişi yaklaşık 200-250 yumurta koyabilir. Yumurtadan çıkan larva meyve etinde galeriler açarak beslenir. Üç larva dönemini tamamlayarak, olgun larva haline gelir. Larva gelişme süresini, 15-16 günde tamamlar ve meyve içinde pupa olur (Şekil 1). Pupa süresi, iklime bağlı olarak, 4-12 günden, bir kaç aya kadar devam edebilir. Son dölün larvaları kışı geçirmek üzere toprakta pupa olur. Bir dölünü, yaklaşık 30-40 günde tamamlar. Ege Bölgesinde 4-5, Marmara Bölgesinde ise 3-4 döl verir. Larva gelişme süresince, çekirdek etrafında galeriler açarak beslenir (Şekil 1). Böylece meyvelerin çürüyerek dökülmesine, zeytinyağı miktarının azalmasına, kısmen de yağda asitliğin yükselmesine neden olur. Özellikle sofralık zeytinlerde, zararı daha önemlidir. Meyvelerde verim ve kalite kayıplarına neden olur.
Nemli ve ılıman bölgelerde, haziran sonu-temmuz başından itibaren, öncelikle salamuralık Gemlik ve Manzanilla çeşitleri ile yağlık Ladoelies zeytin çeşidinden başlamak üzere, yaz boyunca önemli zararlara neden olabilmektedir. Mücadele yapılmazsa %15-30, salgın yıllarında ise %80’e kadar zarar yapabilir. Konukçuları: Zeytin sineğinin başta gelen konukçusu, kültür zeytini adı verilen Olea europaea L.’dir. Yabani zeytin (Oleae oleaster L.) ve Akça kesme (Phyllyrea sp.)’de de zararlı olur.
Doğal düşmanları
Ülkemizde yapılan çalışmalarda, birçok doğal düşmanı saptanmıştır.
MÜCADELESİ
KÜLTÜREL ÖNLEMLER
Pupaların yok edilmesi için, kış aylarında toprak işlenmelidir. Zarar periyodu boyunca 3-4 günde bir, kurtlu meyveler toplanarak zeytinlikten uzaklaştırılmalıdır. Sonbahardaki yoğun zararı önlenmek için, hasat dönemi yaklaşmış olan zeytin çeşitleri bekletilmeden erken hasat yapılmalıdır.
BİYOLOJİK MÜCADELE
Ülkemizde yapılan çalışmalarda, Zeytin sineği!nin pek çok parazitoiti ve bir avcısı saptanmıştır. Ancak bunlar, doğada zararlıyı tek başına kontrol altına alacak yoğunluk ve etkinlikte değildir. Özellikle yapılacak ilaçlamalarda, doğal dengeye daha az zararlı olan preparatlar seçilmelidir.
BİYOTEKNİK MÜCADELE
Zeytin sineği popülasyonunun düşük olduğu, geniş alanlarda (en az 5-10 ha.) kitlesel tuzaklama metodu ile başarılı bir mücadele yapmak mümkündür. Bu amaçla bakanlıkça ruhsatlandırılmış tuzaklar kullanılmalıdır. Kitlesel tuzaklama zamanını belirlemek amacıyla McPhail (besi) ve feromonlu/feromonsuz sarı yapışkan tuzaklar kullanılır. Bu tuzaklarda yakalanan Zeytin sineği sayısı artmaya başladığında, meyveler de vurma olgunluğuna yaklaşmışsa kitlesel tuzaklar bölgede aynı anda tamamlanmalıdır.
KİMYASAL MÜCADELE
McPhail (besi) tuzaklar ile feromonlu/feromonsuz sarı yapışkan tuzaklardan faydalanılarak ergin popülasyonu izlenir. Tuzaklarda yakalanan ergin sayılarının artmaya başladığı temmuz– ağustos aylarında yapılan vuruk kontrollerinde, salamuralık çeşitlerde % 1, yağlık çeşitlerde ise % 6-8 vuruk saptandığında, zehirli yem kısmi dal ilaçlaması veya kaplama ilaçlama şeklinde yapılmalıdır. Zeytinin yok yılında yağlık çeşitlerde eşik aşağı çekilebilir. Doğal dengenin ve yararlı türlerin korunması için zehirli yem kısmi dal ilaçlaması tercih edilmelidir. Bu yöntem genellikle izole ve yarı izole bahçeler ile en az orta büyüklükte (40-50 dekar) bahçelerde uygulanmalıdır. Zehirli yem kısmi dal ilaçlamasında amaç, erginleri belirli bir noktaya çekerek öldürmektir. Bu amaçla “ilaç+cezbedici” karışımı, ilaçlama sıra atlamadan, ağaçların güneydoğu yönlerindeki 1,5-2 m²’lik kısmına, 150-200 ml zehirli yem karışımı düşecek şekilde atılır. İlaçlama düşük basınçlı ve içinde karıştırıcı bulunan sırt pülverizatörü ile yapılmalıdır. İlaçlamada 2-3 numaralı meme kullanılarak karışımın iri damlalar halinde yaprak ve meyvelerde tutunması sağlanmalıdır.
Bu yöntem dış bulaşmaların olmayacağı bahçelerde daha etkilidir. Kullanılan preparatın etki süresine bağlı olarak ilaçlamalar tekrarlanır, hasada 20 gün kalana kadar devam edilir. Kurak ve yağışsız dönemlerde ilaçlama aralığı, ergin ve vuruk sayımları göz önüne alınarak uzatılabilir. Kaplama ilaçlama metodunun amacı ergin ve larvaların öldürülmesini hedef almaktır. Kaplama ilaçlamada, ağaçların her tarafı içten dışa ve dıştan içe olmak üzere iyice ilaçlanır. Bu ilaçlamada, özellikle meyvelerin ıslatılmasına dikkat edilmelidir. Kaplama ilaçlamada yüksek basınçlı motorlu pülverizatörler en uygun ilaçlama aleti olup, sıfır numaralı meme kullanılır.
Zeytin sineği mücadelesinde kullanılan güncel Bitki koruma ürünlerini Tarım ve Orman Bakanlığı'nın https://bku.tarimorman.gov.tr/ internet sayfasından takip edebilirsiniz.
