ZEYTİN GÜVESİ
(Prays oleae)
Tanımı, Yaşayışı ve Zarar Şekli
Ergin kelebeğin boyu 7–8 mm, kanat açıklığı ise 13–16 mm kadardır. Genel görünüşü gümüşi renklidir. Ön kanatların üzerinde siyah renkli lekeler ve kenar uçlarında ise gümüşi saçaklar bulunur. Antenler 3–4 mm uzunluğunda ve kıl gibidir (Şekil 1). Yumurta, 0,5 mm uzunluğunda ve basık kubbe biçiminde olup, üzerinde arı peteğini andıran desenler bulunur. Yeni bırakılan yumurta önce şeffaf, açılmaya yakın ise kirli beyaz ve sarımsı renk alır (Şekil 8).
Larvaları, genellikle kirli beyaz, sarımsı renkte olmakla birlikte beslendiği bitki kısmına göre rengi değişmektedir. Olgun larvanın boyu 8–10 mm olup, vücudun her iki yanında, birer bant bulunur. Larvalar genellikle bol kıllıdır. Bazen kılsız olanlara da rastlanılabilir (Şekil 1).
Pupa dıştan görülebilen seyrek dokulu beyaz bir kokon içinde bulunur(Şekil 1). Zeytin güvesi yılda üç döl verir. Her döl, zeytin ağacının ayrı bir fenolojik döneminde zararlı olur.
Yaprak dölü (Phyllophagous): Meyvelerde beslenen larvalardan oluşan erginler, eylül-aralık döneminde çıkarak, yaprakların genellikle üst yüzeylerine yumurta bırakır. Yumurtalar, sıcaklığa bağlı olarak, 8-16 günde açılır. Yumurtadan çıkan genç larvalar, hemen yumurta kabuğunun altından, yaprak epidermisine girer. Burada iki epidermis arasındaki etli kısımda beslenerek, 2-3 mm boyunda bir oyuk açar ve bu oyuk içinde kışı geçirir (Şekil 2). Larvalar, bölgelere göre değişmekle beraber, şubat sonundan başlayarak, kışladıkları odacıktan çıkar. Taze sürgün uçları ve yapraklarla beslenirler(Şekil 2). Olgunlaşan larvalar, ya iki yaprağı birbirine yapıştırarak, ya bir yaprağı bükerek, ya da uç yapraklarda bir kokon örerek pupa olurlar. Mart ayının ikinci yarısı, nisan başından itibaren ergin çıkışları başlar.
Çiçek dölü (Anthophagous): Yaprak dölünün erginleri, yumurtalarını nisan-mayıs aylarında, çiçek tomurcuklarına ve tomurcuk saplarına bırakırlar. Yumurtalar 8-10 günde açılarak çıkan larvalar, çiçek tomurcuklarının içine girerek beslenirler. Bir larva, 10-15 gün süren gelişmesi boyunca, 30-40 tomurcuğa zarar verebilir (Şekil 3). Gelişmesini tamamlayan larvalar, salgıladıkları iplikçiklerle, tomurcukları ve çiçekleri birbirine ağ şeklinde bağlayarak, içinde pupa olurlar. Bu pupalardan 7-10 gün içinde kelebekler çıkar.
Meyve dölü (Carpophagous): Zeytin danelerinin iri karabiber büyüklüğünü aldığı, mayıs sonu ile haziran ayı başlarında, çiçek dölünde meydana gelen erginler, meyvelerin çanak yaprakları üzerine yumurta bırakırlar. Genellikle bir meyveye tek yumurta bırakırlar, ancak yoğun popülasyonlarda birden fazla da yumurta bırakabilirler. Bir haftada açılan yumurtalardan çıkan larvalar, yumurta kabuğu altından, meyve sapı dibinden girer, çekirdeğe doğru ilerler. Larvalar meyveye girerken, sapla meyvenin bağlantısını bozarlar. Bu tür meyveler buruşup kararır ve dökülür. Bunlara “karabiber dökümü” denir. Meyve içine giren larvalar, önceleri çekirdek evinin iç yüzünde, daha sonra tohum teşekkül etmeye başlayınca, tohumla beslenerek gelişmelerini sürdürürler. Bu meyveler henüz yağlanmadıkları için değerlendirilemez. Bu dönemdeki zararı çok önemlidir (Şekil 4).
Larvalar, bölge ve iklim koşullarına göre, 2,5-3,5 ayda olgunlaşarak gelişmelerini tamamlarlar. Pupa olmak üzere, meyvenin içinden ve yine sapa yakın bir yerden dışarı çıkarlar. Bu çıkış esnasında, sap dibinde gözle görülebilecek büyüklükte bir delik açarlar (Şekil 4). Bu çıkış deliği, genellikle sapla meyveyi ayırdığından, bu meyveler bir kaç gün içinde dökülür. Bu dönemdeki meyve dökümleri de önemlidir.
Bazen ağaç üzerinde dökülmemiş ve larva çıkışı olmayan meyvelere de rastlamak mümkündür. Meyvelerden çıkan larvalar, ağaçların gövde ve dallardaki kabuk altlarında, çatlak ve yarıklarda veya toprakta pupa olurlar. Pupa süresi 10 gün kadardır. Ergin çıkışları, eylül-aralık aylarında olur. Çıkan erginler yapraklara yumurta bırakırlar. Böylece Zeytin güvesi üç dölünü tamamlar.
Konukçuları: Zeytin güvesinin konukçuları zeytin (Olea europaea L.), Yabani zeytin (Oleae oleaster L.), Akça kesme (Phillyrea spp.), Yasemin (Jasminum spp.) ve Kurtbağrı (Ligustrum spp.) dır.
Doğal Düşmanları
Ülkemizde yapılan çalışmalarda, birçok doğal düşmanı saptanmıştır.
Zeytin Güvesinin Mücadelesi
Biyoteknik Mücadele
Zeytin tomurcuklarının kabarmaya başladığı mart sonu nisan başlarında, 3 ağaca bir adet delta tipi eşeysel tuzak olacak şekilde asılarak bu zararlı ile kitlesel tuzaklamayla mücadelesi yapılır.
Kimyasal Mücadele
Zeytin güvesinin yaprak dölü zararı kışı sıcak geçen bölgelerde daha çok görülmektedir. Kelebeklerin yakalanmasından 7-10 gün sonra mücadeleye başlanabilir.
Zeytin güvesinin çiçek dölü zararına karşı; yaprak ve sürgünlerde %10'dan fazla zarar oluşmuşsa yada çiçek dölünde ilk kelebeklerin yakalanmasından 7-10 gün sonra mücadeleye başlanabilir.
Zeytin güvesinin meyve dölü zararına karşı; mercimek büyüklüğündeki meyvelerin %10'unda canlı "yumurta+larva" olması halinde ilaçlama yapılır.
