KİRAZ AĞAÇLARINDA ELMA YAPRAKBÜKENİ
[Archips rosanus L. (Lepidoptera:Tortricidae)]Tanımı, yaşayışı ve zarar şekli
Elma yaprakbükeni kelebeklerinin ön kanatları yamuğumsu dikdörtgen şeklinde olup, rengi açık zeytin ile kahverengi arasında değişir. Kanatların üzerinde gerek şekil ve gerekse renk bakımından bazı ayrıntılar gösteren tanımlayıcı lekeler ve bantlar bulunur. Kelebeğin kanat açıklığı 18-22 mm’dir. Larvaların vücudu açık sarı-yeşil veya koyu yeşil, baş kısmı ise kahverengi-siyah renklidir (Şekil 4d). Larvalara dokunulduğunda, zikzaklar yaparak kendilerini geriye atıp salgıladığı bir iplikçik yardımı ile yere doğru sarkarlar. Olgun larvalar ortalama 20- 22 mm uzunluğundadır. Kışı ağaçların gövde ve kalın dallarında yumurta döneminde geçirir. Ege Bölgesinde mart ayının başından itibaren yumurtalar açılmaya başlar. Larvalar nisan ayının ortası veya sonuna kadar çıkmaya devam eder. Larva çıkışı tamamlandığı zaman Salihli ve Sapıkısa çeşitleri, tam çiçeklenme döneminde; Napolyon çeşidinde, çiçek taç yapraklarının % 20-40’ı dökülmüş durumdadır. Larvalar beş dönem geçirerek, 16-21 günde gelişmelerini tamamlar ve kıvırdıkları yapraklar arasında mayıs ayının ilk haftasında, pupa olurlar. Gelişmelerini 12-14 günde tamamlayan pupalardan ise ilk erginler mayıs ortasından itibaren çıkmaya başlar. Çıkışlar mayıs sonu ile haziranın üçüncü haftası arasında en yüksek noktasına ulaşır ve temmuzun ilk haftasına kadar sürer. Kelebekler çıktıktan 3-4 gün sonra gece yumurta bırakırlar. Yumurtalarını çoğunlukla ağaçların gövde ve kalın dallarının düz, pürüzsüz kısımlarındaki kabukların üzerine bırakırlar. Yılda 1 döl verir. Kışı ağaçların gövde ve kalın dallarında yumurta döneminde geçirir. Ege Bölgesinde mart ayının başından itibaren yumurtalar açılmaya başlar. Larvalar nisan ayının ortası veya sonuna kadar çıkmaya devam eder. Larva çıkışı tamamlandığı zaman Salihli ve Sapıkısa çeşitleri, tam çiçeklenme döneminde; Napolyon çeşidinde, çiçek
taç yapraklarının % 20-40’ı dökülmüş durumdadır. Larvalar beş dönem geçirerek, 16-21 günde gelişmelerini tamamlar ve kıvırdıkları yapraklar arasında mayıs ayının ilk haftasında, pupa olurlar. Gelişmelerini 12-14 günde tamamlayan pupalardan ise ilk erginler mayıs ortasından itibaren çıkmaya başlar. Çıkışlar mayıs sonu ile haziranın üçüncü haftası arasında en yüksek noktasına ulaşır ve temmuzun ilk haftasına kadar sürer. Kelebekler çıktıktan 3-4 gün sonra gece yumurta bırakırlar. Yumurtalarını çoğunlukla ağaçların gövde ve kalın dallarının düz, pürüzsüz kısımlarındaki kabukların üzerine bırakırlar. Yılda 1 döl verir. Karakteristik olarak, A. rosanus larvaları birden fazla yaprağı ipeğimsi ağlarla birbirine bağlayıp buket haline getirirler. Tek yaprağı ise, ortadamar doğrultusunda puro gibi uzunlamasına sararlar. Hemen hemen tüm meyve ağaçlarında, süs bitkilerinde ve orman ağaçlarında zarar yaparlar. Konukçu bitkilerin gözlerini, çiçeklerini ve yapraklarını yiyerek, meyveleri kemirerek ürün kaybına ve kalite düşüklüğüne neden olurlar.
Mücadelesi
Mekanik Mücadele
Kış aylarında veya budama yapılırken çoğunlukla gövde ve kalın dallar üzerinde bulunan yumurta paketleri ezilerek yok edilmelidir. Ancak parazitli (siyahlaşan) yumurtalar ezilmemelidir.
Biyolojik Mücadele
Elma yaprakbükeninin en etkili doğal düşmanı yumurta parazitoiti olan Trichogramma türleridir. Bu parazitoit, Türkiye’de çok yaygın ve etkilidir. Trichogramma türlerinin bulunmadığı bahçelere, bunların yoğun olarak bulunduğu diğer bahçelerden yumurta paketleri toplanarak bulaştırılmak suretiyle biyolojik mücadelede kullanılmalıdır.
Trichogramma türlerini, böcek üretim tesislerinde (insektaryum) veya laboratuvarda kitle halinde üretilerek veya üreten kuruluşlardan satın alınarak, doğal popülasyonu
artırmak üzere, meyve bahçelerine salmak suretiyle biyolojik mücadele yapılabilir. Yaprakbükenlerin biyolojik mücadelesi bakımından, yumurta parazitoidi Trichogramma türlerinin önemi büyüktür. Bu türlerin bulunduğu yerlerde ilaçlı mücadeleden mümkün olduğu kadar kaçınılmalıdır. Özellikle kış ilaçlamaları yapılmamalıdır. Seçici bitki koruma ürünleri kullanılarak ve ilaçlama zamanlarını, bu parazitoitler zarar görmeyecek şekilde ayarlamak suretiyle bu türler korunmalıdır.
Bahçe kenarında doğal düşmanlar için çok yıllık barınak bitkiler (yabani gül ve böğürtlen) ve besin kaynağı (av, polen, nektar) olan nane, yabani havuç ve rezene gibi çiçekli bitkiler korunmalı, eğer mevcut değilse bahçe yakınlarında yetiştirilmesi gereklidir.
Biyoteknik Mücadele
Ağaç başına 5-6 adet parazitlenmemiş yumurta paketi bulunan bahçelerde, besi tuzakları ile kitle halinde tuzakla yakalama şeklinde mücadele yapılmalıdır. Besi tuzakları, doğada ilk Elma yaprakbükeni pupaları görüldüğü zaman; erginlerini yakalamak için; her bahçeye en az 20 metre aralıkla 2 adet besi tuzağı asılır. Tuzak besini, 1 litre için; “900 ml su +100 ml şarap + 25 g toz şeker + 25 ml sirke” karışımı ile hazırlanır. Sonra 2,5 litrelik plastik kavanozlara, bu karışımdan 1 litre doldurulur. Besi tuzakları, ana dalların çıktığı 1-1,5 m yüksekliğe, gövdeye yakın olarak asılır. Kitlesel yakalama için, kelebek çıkışından bir hafta sonra her ağaca 1 adet olmak üzere aynı şekilde hazırlanan besi tuzağı asılır. Yakalanan kelebekler tuzak kapları dolmadan alınmalı, tuzak yemleri eksildikçe ilave edilmeli ve 10-15 günde bir yenilenmelidir. Besi tuzakları, ergin çıkışları sona erince kaldırılmalıdır.
Kimyasal Mücadele
Kış mevsiminde yapılan kontrollerde, ağaç başına ortalama 7 adetten fazla parazitlenmemiş yumurta paketi bulunan ve erken ilkbaharda ise yaprak ve henüz açılmamış çiçek buketlerinde larva ile bulaşma oranı % 6’yı geçince ilaçlama gereklidir. İlaçlama, larva çıkışı sona erdiği zaman bir defa yapılır.
İlaçlama zamanı fenolojik olarak Salihli ve Sapıkısa çeşitlerinde tam çiçeklenme, Napolyon çeşidinde çiçek taç yapraklarının %20-40’ı, Kırdar çeşidinde ise %40-60’ı döküldüğü döneme rastlamaktadır.
